Klasycy elewacji: tynk i klinkier

Przy wykańczaniu ścian domu szczególną uwagę zwraca się na estetyczny wygląd elewacji. Wśród materiałów wykończeniowych ścian zewnętrznych dużą popularność zdobyły tynki i wyroby klinkierowe. Łatwo można je wkomponować w bryłę budynku i jego otoczenie.

Historia przywołanych materiałów sięga czasów starożytnych. W każdej kolejnej epoce ich walory użytkowe były pozytywnie weryfikowane. Tynki i klinkiery łączą w sobie tradycję i nowoczesność. Zawsze łatwo adaptowały się do coraz bardziej rygorystycznych wymagań eksploatacyjnych.

Czas dla tynków

Obecnie na rynku — obok tradycyjnych tynków opartych głównie o cement, wapno i piasek — dostępne są produkty nowej generacji, trwalsze, szybciej wiążące i mające lepsze parametry użytkowe. Znajdują zastosowanie wszędzie tam, gdzie materiał konstrukcyjny ścian nie jest dostatecznie trwały. Łatwo zaciera się nimi wszelkie szczeliny, pęknięcia i nierówności na powierzchniach elewacji. Są dobrym materiałem do uzupełniania ubytków, wyrównywania płaszczyzn bądź zakoli. Nadają ostateczny kształt powierzchniom, modelują formy architektoniczne, a przy bezspoinowych systemach ociepleń skutecznie je zabezpieczają i są ich nieodłączym składnikiem.

Tynki łatwo dają się barwić pigmentami i kolorować farbami elewacyjnymi. Można nadawać im faktury o charakterystycznych powierzchniach, takich jak np.: tynki nakrapiane („baranki”), cyklinowane („drapane”, „kornik”), kamyczkowe (zmywane), kamieniarskie (o charakterystycznych fakturach imitujących łupki piaskowca bądź inne skały), tynki mozaikowe itp. Ponadto można uszlachetniać ich formy np. stosując techniki boniowania. Dzięki właściwościom paroprzepuszczalności dobrze regulują przenikanie pary wodnej przez ścianę. W zależności od warunków atmosferycznych (stopnia wilgotności powietrza) wykazują zdolność absorpcji wilgoci bądź jej odparowywania.

Ściana elewacyjna zabezpieczona
tynkiem i płytkami klinkierowymi (©CERRAD)

Tynki można nakładać na niemal każdą ścianę elewacyjną wzniesioną w systemach jedno- dwu- i trójwarstwowych. Dobrze trzymają się murowych powierzchni wykonanych z typowej cegły pełnej, dziurawki, kratówki, ceramiki poryzowanej (bloczków ceramicznych), bloczków z betonu komórkowego, bloczków keramzytobetonowych czy cegieł silikatowych. Komponują się także z innymi technikami wykańczania elewacji, np. murem pruskim. Można je dobrze dopasować do bryły budynku. Niechętnie przyjmują je tylko podłoża z klinkieru, co nie wynika jednak z braku możliwości technologicznych, ale z dysharmonii robót budowlanych, wszak elewacja z klinkieru sama w sobie jest ozdobą, dla której tynk pozostaje jedynie cennym dodatkiem.

Tynk opcjonalnie jest tańszy od klinkieru. W porównaniu z nim charakteryzuje się słabszymi parametrami wytrzymałości mechanicznej i ogniowej, odpornością na starzenie, zabrudzenia, oraz wpływy czynników atmosferycznych (w tym wody i wahań termicznych). Powyższe ograniczenia sprawiają, że co pewien czas elewacje z tynków wymagają odnawiania, zwłaszcza ich partie położone w strefach przyziemia (cokoły). Tynk jest jednak lepszym rozwiązaniem w tych strefach elewacji, wobec których nie stawia się specjalnych wymagań użytkowych i zamysłów artystycznych. Są to np. połacie ścian pozbawionych okien, większe fragmenty połaci ścian usytuowanych między otworami stolarki okienno-drzwiowej, strefy szczytowych partii elewacji i inne wynikające ze specyfiki konstrukcji bryły budynku.

Czas na klinkier

Wśród wyrobów budowlanych, np. cegieł, kształtek i płytek, klinkier charakteryzuje spieczona i zwarta struktura. Powierzchnia elementów klinkierowych po wypaleniu uzyskuje różne odcienie barw, najczęściej brązu i czerwieni. Odpowiednie dodatki w procesie produkcji pozwalają uzyskiwać wyroby szkliwione lub matowe o różnych barwach i fakturach. Klinkier należy do droższych materiałów elewacyjnych. W rzeczywistości jest jednak znacznie tańszy w eksploatacji, bo w dłuższym przedziale czasu nie wymaga aż tylu zabiegów konserwacyjnych, jakim poddawane są tynki.

Klinkier nie niszczy się pod wpływem trudnych czynników atmosferycznych, zwłaszcza deszczu, mrozu, śniegu i słońca. Jest to materiał trwały, niepalny, ognioodporny, a swoją długowieczność zawdzięcza m.in. niskiej nasiąkliwości (do 6 proc.) i mrozoodporności. Zimą z łatwością wytrzymuje mróz, śnieg i cykle zamarzania-rozmarzania, a w miesiącach letnich szoki termiczne. Jest również odporny na uszkodzenia mechaniczne — nie można go łatwo zarysować ani ukruszyć. Fasada klinkierowa nie wymaga konserwacji i odnawiania. Jej powierzchnie nie stanowią pożywki dla rozwoju mchów, pleśni i grzybów. Ścianę klinkierową można okresowo myć czystą wodą.

Proces technologiczny, w którym wytwarzane są elementy klinkierowe, gwarantuje trwałość barwy i struktury, co pozwala na zachowanie świeżego wyglądu przez wiele lat. Klinkier ma też dobre właściwości termoizolacyjne. Jego duża pojemność cieplna wpływa na poprawę mikroklimatu wnętrza. Wyróżnia go również dobra izolacja akustyczna (wskaźnik izolacyjności 40–50 dB). Materiał ten przyczynia się do zachowania optymalnej temperatury w budynku zarówno w zimie, jak i w lecie. Można go dostosować do niemal wszystkich technologii budowlanych.

Klinkier w wyrobach budowlanych przeznaczonych do zastosowania na elewacjach występuje w bogatym asortymencie barwnych kształtek w formie:

• cegieł i kształtek licowych (elewacyjnych) umożliwiających postawienie zewnętrznego muru ściany szczelinowej budynku z wentylowaną pustką powietrzną (ściany trójwarstwowej);
• okładzin elewacyjnych (płytek).

Wykończenie powierzchni ich lica może być gładkie, ryflowane lub stylizowane na ręcznie robione. Obie grupy charakteryzuje łatwość komponowania z innymi materiałami oraz możliwość stosowania różnych rodzajów wiązań i spoin w szerokiej gamie kolorów, co pozwala na zwiększenie atrakcyjności elewacji.

Czas na aranżacje

Możliwości wykorzystania tynku i klinkierów jest bardzo wiele. Warto jednak zwrócić uwagę na najbardziej popularne rozwiązania.

Przykład wykonanai elewacji tarasu
za pomocą płytek klinkierowych (©CERRAD)

• Ściana trójwarstwowa. Należy ją wykonać zgodnie z regułami sztuki budowlanej, zachowując poprawność kotwienia warstwy elewacyjnej, wiązania cegieł w murze, optymalną wentylację szczeliny itp. Do jej wznoszenia używana jest zarówno pełna cegła klinkierowa, jak i dziurawka z otworami pionowymi. Ciekawe efekty dekoracyjne zagwarantuje odpowiednie wykonanie wzoru wiązania cegieł w murze oraz umiejętne wkomponowanie w niego innego rodzaju cegieł, których lica wykańcza się techniką tynkowania. Bogata gama kolorów cegieł klinkierowych sprawia, że odpowiednio dobrane dobrze komponują się z takimi materiałami jak: kamień, drewno, szkło czy aluminium. Nadto jeśli uwzględni się różne formy wykończenia powierzchni cegieł w części wozówkowej (gładkie, ryflowane, łupane, ręcznie formowane), to okaże się, że możliwości jest jeszcze więcej.
• Cokół z klinkieru. To rozwiązanie ma zwiększoną wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne i wpływ warunków atmosferycznych, dlatego cokół elewacji ściany domu pokrytej tynkiem warto wykończyć klinkierem. Przy zastosowaniu cegieł muszą być ściśle przestrzegane wymagania projektowe dotyczące szerokości ławy fundamentowej, które wynikają z uwarunkowań obciążenia ściany. Przy płytkach obciążenia są dużo mniejsze, co pozwala mocować je na ścianie posadowionej na istniejącej ławie fundamentowej. Zazwyczaj zarówno cegły, jak i płytki umieszcza się w strefie cokołowej na wysokości kilku warstw, czyli ok. 30 cm (taki zasięg mają krople wody odbijające się podczas silnego deszczu). Cokół nie powinien być niższy niż 20 cm. Może on być cofnięty lub wysunięty przed lico ściany. Cofnięty dobrze chroni przed podmakaniem dolną strefę ściany, ponieważ woda deszczowa spływa wtedy po górnej części elewacji na ziemię. Z kolei cokół wystający przed lico ściany nie gwarantuje takiej ochrony. Gdy zdecydujemy się na takie rozwiązanie, to należy odpowiednio zabezpieczyć go przed działaniem wody, aby nie powodowała zawilgocenia i niszczenia ściany.
• Nadproża łukowe. Te elementy archtektoniczne urozmaicają elewacje budynku. Nadproża takie wykonuje się przede wszystkim w murach elewacyjnych będących częścią murów warstwowych (ściana elewacyjna-ocieplenie-ściana nośna). Na ich wygląd wpływają wiązania, czyli sposoby ustawienia cegieł. Najprostsze z nich to tzw. wiązanie pospolite, w którym cegły są ustawiane jedna obok drugiej dłuższymi bokami równolegle do osi łuku. Modyfikacją tego sposobu jest ustawienie cegieł krótszymi bokami do osi łuku. W zależności od tego, jak szeroki jest mur, nadproże muruje się z jednej lub kilku warstw cegieł.
• Wiązania. Każde wiązanie wyróżnia się właściwym dla niego rysunkiem spoin, tzw. wątkiem. Jest co najmniej kilkanaście rodzajów wiązań, które funkcjonują w architekturze pod osobnymi nazwami i są powszechnie rozpoznawalne. W niektórych wiązaniach widoczne są jedynie wozówki cegieł (czyli boki z dłuższą podstawą), w pozostałych używa się też główek (czyli boków węższych). Popularne są też wiązania wykorzystujące możliwości układania główek i wozówek cegieł w różne kombinacje, np. krzyż (wiązania krzyżowe).
• Płytki klinkierowe. Ich zdecydowanie niższy ciężar od wagi cegieł zapewnia możliwość różnorodnego wykończenia lica ścian dwuwarstwowych bez potrzeby dodatkowego kotwienia. Płytki mogą stanowić w całości lico takich ścian bądź uzupełniać ich newralgiczne strefy. Często wykorzystywane są jako elementy dekoracyjne i wzmacniające konstrukcję lica w większości detali architektonicznych, takich jak np.: nadproża, parapety, cokoły, wyłożenia schodów wejściowych, podjazdy, narożniki stref okiennych. Używa się ich także jako lica systemów ociepleń. Ponadto dostępne są rozwiązania systemów dociepleniowych oparte o klinkier, np. gotowe moduły płytek klinkierowych fabrycznie naklejanych do tworzywa izolacyjnego (np. poliuretanu), które mocuje się do ściany za pomocą zaprawy i dodatkowo zakotwia dyblami. Sposób ich układania każdorazowo określa producent.

Sposób wykonania

Przykład zastosowania klinkieru
do wykończenia ściany elewacyjnej (©CERRAD)

Wysokie walory estetyczne elewacji z klinkieru oraz jej bezpieczeństwo zapewnia tylko rzetelne wykonanie wszystkich prac. Mieszanie cegieł i płytek z kilku palet pozwala uzyskać naturalny i równomierny rozkład kolorów. Producenci klinkieru zalecają stosowanie gotowych, fabrycznie przygotowanych suchych zapraw murarskich przeznaczonych do murowania i jednoczesnego spoinowania klinkieru. Stosowanie innych rozwiązań niesie ze sobą ryzyko pozostawiania na widocznej powierzchni trudno usuwalnych wykwitów oraz przebarwień spoin. Zaprawę murarską dobiera się, uwzględniając nasiąkliwość cegieł. Ważną kwestią w przygotowaniu zaprawy jest odpowiednie dozowanie wody zgodne ze wskazówkami podanymi na opakowaniu. Nadmiar wody w gotowej zaprawie może wpłynąć na zmianę jej koloru oraz barwy spoin.

Nie powinno się prowadzić prac murarskich w temperaturze poniżej +5°C. Niedopuszczalne jest też wykonywanie robót podczas deszczu. Świeżo postawiony mur wymaga ochrony przed szkodliwym wpływem warunków atmosferycznych (zwłaszcza przed deszczem i silnym nasłonecznieniem). W tym celu zaleca się okrycie go folią lub plandeką. Podczas murowania należy uważać, aby nie poplamić lica cegły, bo wszelkie jego zabrudzenia są trudne do usunięcia. Ewentualne plamy powinno się na bieżąco czyścić wodą za pomocą nawilżonej gąbki.

Jacek Sawicki

artykuł pochodzi z kwartalnika
Kreator Projekty wydanie 03/2012
więcej o kwartalniku czytaj na
Kreator Projekty.pl